Dzieje Fary nieistniejącej

Dzisiejsza Kolegiata Farna to już nie ta sama świątynia co kilka wieków temu. Szereg dramatycznych wydarzeń sprawił, że dziś jej dawny budynek możemy oglądać tylko na rycinach i obrazach. W kościele Farnym znajduje się makieta jednej z wersji Kolegiaty pw. św. Marii Magdaleny, a w podziemiach Kościoła OO. Franciszkanów na Wzgórzu Przemysła można przyjrzeć się jej przedstawionej wraz z całym kompleksem zabudowań dawnego miasta Poznania. Daje to wyobrażenie dlaczego właśnie „stara Fara” była symbolem miasta. Zawsze kościół farny był chlubą mieszkańców Poznania, zachwycał swoją wielkością, pięknem i bogactwem.

Dokładna data fundacji kościoła pw. św. Marii Magdaleny nie jest znana, przyjmuje się jednak, że sięga 1253 roku. Wtedy to książę Przemysł przeniósł swoją siedzibę na lewy brzeg Warty, zakładając nowe miasto – Poznań. Przypuszczalnie już w tym czasie przystąpiono do budowy kościoła miejskiego. Istnieje prawdopodobieństwo, że parafia, być może w prowizorycznej kaplicy, istniała już od około 1252 roku. W kronikach jednakże pojawiają się różne daty: Annales Posnanienses – 1253, natomiast Kronika wielkopolska – 1262. Wiadomo, że w roku 1263 biskup poznański Boguchwał III dokonał konsekracji pierwszego kościoła miasta Poznania.

Patronat nad kościołem św. Marii Magdaleny sprawowali kolejno: kapituła katedralna (XIII wiek), król Przemysł II (do roku 1296), Siostry Dominikanki (do roku 1447), królowie polscy (do roku 1555), w końcu magistrat miasta Poznania

Nieznany jest wygląd pierwotnego kościoła. Wiadomo, że w 1388 roku zastąpiono go nowym, w stylu gotyckim, zapewne murowanym. Budowany był etapami na bazie przyjętego planu bazyliki trójnawowej. Sukcesywnie powstawały przy nim kaplice i dopiero podczas renowacji w XV wieku ujednolicono jego bryłę poprzez nakrycie wspólnym z nawami bocznymi dachem. Po pożarze miasta w 1447 roku wzniesiono nową świątynię - zwieńczeniem tego dzieła było podniesienie kościoła parafialnego do rangi kolegiaty (niedziela 29 kwietnia 1470).Wygląd zewnętrzny kościoła i wyposażenie jego wnętrza zmieniało się z upływem lat. W 1473 roku ukończono fundowaną przez Tomasza Sobockiego, prałata katedralnego, bardzo wysoką wieżę (ok. 90 m). Stanowiła ona wraz z wieżą przebudowanego w tym czasie ratusza główne akcenty w panoramie późnośredniowiecznego miasta. Ogromny gmach kościoła św. Marii Magdaleny wypełniał niemal całą długość obecnego placu Kolegiackiego.

Była to murowana trójnawowa bazylika w stylu późnogotyckim o długości ok. 70 m, szerokości ok. 42 m, wysokości nawy głównej ok. 30 m. Kolegiata pw. św. Marii Magdaleny posiadała niezwykle bogate wyposażenie wnętrza: ołtarze fundowane przez mieszczan, liczne obrazy, rzeźby, skarbiec, krypty wiecznego spoczynku całych pokoleń rodzin mieszczańskich.

Nowy wizerunek kościół zyskał po „potopie szwedzkim” – podpalony przez wojska szwedzkie, został odbudowany i w 1661 roku konsekrowany. Rok później ukończony został monumentalny, trzypiętrowy ołtarz główny. Wiek XVII przyniósł kolejne katastrofy, które spowodowały, że ogromny gmach Kolegiaty zniknął z powierzchni ziemi. W 1773 roku uderzył w kościół piorun i w części go spalił, a kilka lat później z powodu przebicia filaru podtrzymującego strop zawaliła się główna konstrukcja. Reszty dopełnił pożar w roku 1780. Odbudowie kolegiaty sprzeciwił się rząd pruski. W roku 1799 mury zniszczonej kolegiaty rozebrano, fundamenty zrównano z ziemią, a powstały plac przeznaczono na targowisko miejskie. Patronat kościoła należał już wtenczas do magistratu poznańskiego. Stosunki finansowe ówczesnego magistratu nie były korzystne. Czas zaborów sprawił, że wspaniałe ongiś zabudowane miasto leżało niemal w gruzach. Odbudowa wspaniałej bazyliki była dla magistrackiego patronatu zadaniem bardzo trudnym.

Ze zniszczeniem kolegiaty farnej pw. św. Marii Magdaleny zbiegła się kasata zakonu jezuitów w roku 1773. Kościół pojezuicki, zbudowany w latach 1651 – 1701 stracił swego właściciela. Komisja Edukacji Narodowej, której likwidację majątków pojezuickich polecono, przyznała kościół biskupowi poznańskiemu i w roku 1781 mu go przekazała. Biskup Antoni Onufry Okęcki w roku następnym oddał kościół św. Stanisława Biskupa na wieczne czasy Kolegiacie św. Marii Magdaleny. W ten sposób kapituła otrzymała monumentalną i majestatyczną barokową świątynię, a magistrat pozbył się ciężaru odbudowania starego kościoła. Własnością parafii został również budynek szkoły oraz część gmachu kolegium, w większości przejętego przez miasto. W roku 1798 biskup Ignacy Raczyński formalnie przeniósł parafię do nowej świątyni.